Bitcoin Caizmidir?

İnsanoğlu başlangıçta takas sistemiyle alışveriş yaparken günümüzde, kripto para dediğimiz sanal para olarak yaygınlık kazanan, değerlerle alıveriş, sermaye yada yatırım yapılmaktadır. Yani teknoloji kültür değişip geliştikçe sistemler, kurumlar da değişiklik arzediyor. Kripto Paralarda günümüzde diğerlerine göre her ne kadar büyük olmasa da hızla büyüyen ve gelişen bir sistem.

Kripto Para’nın ne olduğunu merak edenler ” https://www.hangikredi.com/bilgi-merkezi/kripto-para-nedir-ne-amaclarla-kullanilir/ ” linke tıklayarak öğrenebilirler. Ancak biz kimi İlahiyatçı yazarların kripto para hakkındaki değerlendirmesini ele alacağız.

Fıkıh alanında otoriter olarak kabul edilen, saygı duyduğumuz iki üstad, Prof. Dr. Hayrettin Karaman ve Dr. Ali Karadaği’nin Kripto Para hakkındaki caiz olmadığı kanaatlerini şu gerekçelerle açıklamışlardır;

1-Kara Para; Blockchain sisteminde yapılan işlemler herkes tarafından görülmekte ancak kimlik bilgileri bilinmemektedir. Yani kaynağı belli olmadığından kara para aklamaya sebebiyet vermektedir.

2-Paraların yok olma tehlikesi; Sanal paralar, şahsın kendisinin bildiği bir şifre ile olduğu için şifre unutulursa o zaman paralar yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.

3-Elektrik İsrafı; Üretilen paralar güçlü bilgisayarlarda yapıldığı için bu sistemin madencilik yönü elektrik israfına yol açmaktadır.

4-Hukuki düzenlemenin bulunmaması ve Devletlerde kabul görmemesi; Kripto paralarda para hırsızlığı vb. durumlarda ceza sistemi bulunmamakta ve Devletler bunu resmi olarak kabul etmemektedir.

5-Ani iniş çıkışların “Garar”ın olması; Kripto Para piyasası ani iniş çıkışlara neden olmaktadır. Oynak ve kaygan olduğundan yüksek risk taşımaktadır. Buda İslam hukukunda garar olmakta ve garar ise caiz değildir.

6-Paranın kendisinde değer olmaması; Örneğin TL’nin üzerinde belli bir değer vardır.100 TL, 50 TL vb. ancak btc de böyle bir durum söz konusu değildir.

Kripto Para’ya haram diyenler genel olarak bu vb. illetlerden dolayı kripto paranın haram olduğunu ifade etmişlerdir. Dr.Ali Karadaği hali hazırda durumun bu şekilde olduğunu şayet illet değişirse o zaman hükmünde değişebileceğini ifade etmiştir. Karadağinin kendi sitesinde paylaştığı makalede haram olmasının gerekçeleri bizim yukarıda madde olarak sıraladığımız gerekçelerle aşağı yukarı aynıdır. Öncelikle şunu bilmemiz gerekiyor ki İslam hukukunda, Nassların (kesin hükümler) dışında hükümler vardır. Bu hükümler kendisinde bulunan gerekçelere binaen haram yada helal hükmü alırlar.

Usulde en temel kurallardan biri “Eşyada aslolan ibahadır” ilkesidir. Eşyayı haram kılan şey kendisine haram olan illetin birleşmesiyle gerçekleşir. Bu anlamda yukarıda bahsi geçen maddeler BTC’yi haram kılan illetler mi? BTC hakkında iddia edilen illetlerin gerçeklik payı ne kadardır? Bu iddiaları tek tek incelersek şayet;

1-Kara Para; Kara Para meselesine geçmeden önce İslam Hukuku’nda bilinen Haram Ligayrihi kavramını anlamamız gerekir. Haram Ligayrihi; Yapısında haramlık bulunmayan, başka bir sebepten dolayı haram olan şeydir. Örneğin; Ben marketten kiraz aldım, birisi benim iznim olmadan kirazlarımı yedi burada haramlık kirazın bi zatihi kendisinde değil benim iznim dışında yenilmesindedir.

Kripto Para’da yine durum bu şekildedir. Şayet bir kimse Bitcoini kara para için kullanıyorsa bu Bitcoini haram yapmaz bunu kara para işlemi için kullanan kimsenin fiilini haram yapar. Kripto Paraların ise sırf kara para aklamak için kullanılmadığı da herkesçe malumdur.

Şayet, Kripto Para’nın kara paraya neden olduğundan dolayı haram oluyorsa halihazırda Dolar, TL, Euro, Altın vb. değerlerinin de yine haram olması gerekir nitekim; Geçtiğimiz Mart ayında İsveç’te bulunan “Swedbank” kara para akladığından dolayı 385 Milyon ceza ödedi[1], yine 2007 ile 2015 yılları arasında  “Danske Bank’ın” Estonya şubesi üzerinden yaklaşık 200 milyar euro (229 milyar dolar) değerinde işlem gerçekleştirildi.[2] Aynı şekilde “Deutche Bank” 2011 ve 2015 yılları arasında Rusya’dan 10 milyar doları çıkararak kara para aklamaya karıştığı gerekçesiyle ABD’ye 425 milyon dolar ceza ödedi.[3] Türkiye’de ise Fetö yapılanmasının Bankası olan Bank Asya’da yüklü miktarda kara para aklandığı biliniyor.[4] Örnekler çoğaltılabilinir tabi bu açıdan baktığımızda Bankacılık sisteminin ve şuan tedavülde olan para birimlerinin bu gerekçeye binaen haram olması gerekiyor.

Sonuç olarak kara para gerekçesi ile bitcoin veya diğer coinlerin haramlığı konusunda toptan bir şekilde haram yada helal demenin mümkün olmadığı ortaya çıkmış oluyor.

2-Paraların yok olma tehlikesi; Kripto para borsalarının kullanımı ile böyle bir tehlike ortadan kalkmıştır. Örneğin Türkiye’de Kripto Para borsalarından Bİnance şifre sıfırlama için nasıl olur öğrenmek için “ https://www.binance.com/tr/support/faq/115003585911” linkten bakabilirsiniz. Dolaysıyla bu gerekçede yine yerinde bir tespit değildir.

3-Elektrik İsrafı; Kripto Para için kullanılan elektriğin yüksek olduğu malum ancak tedavülde, olan ve fayda sağladığı bilinen bir şeyin harcadığı enerjinin israf olup olmadığı tartışmalı bir mevzudur. Nitekim Ekonomist Erkan Öz’ün bu konuda, BTC’nin muadili olan Merkez Bankalarının harcamalarına da bakmak gerekiyor. Buna insan kaynakları, bina, arazi vb. diğer bütün masraflar eklenince BTC’nin kat kat fazlası olmuş oluyor ki BTC bünyesinde bir insan bile çalıştırmıyor.

Sonuç olarak üretim yapan bir sistemi elektrik israfı ile nitelendirmek çok zorlama bir yorum ve kapalı bir değerlendirme olacaktır. Subutu zanni olan bu illet ile de haram hükmü vermek İslam Hukuku açısından muhal bir durumdur.

4-Hukuki düzenlemenin bulunmaması ve Devletlerde kabul görmemesi; Henüz geçtiğimiz günlerde İsviçre çok geniş çaplı bir “Blockchain Yasası” çıkardı. Bu yasa ile daha fazla yasal güvenlik ve daha az engel oluşturmayı, aynı zamanda kötüye kullanımı en aza indirmeyi amaçlamakta.[5]  Aynı şekilde İngiltere, Abd, İsveç, Belçika, Kanada vb. Ülkelerde resmi olarak kabul görmüştür hatta İngiltere’de BTC ile yapılan alışverişlerde KDV vergisi alınmaktadır.[6] Örneğin geçtiğimiz günlerde ABD’de “Bitcoin Papazı” diye isimlendirilen biri BTC ile dolandırıcılık yaptığından dolayı 2 ile 10 yıl arasında hapis ile yargılanacak[7] dolaysıyla hukuki bir düzenlemesi mevcut. Türkiye’de ise 2019 yılında Cumhurbaşkanlığı Takvimine 2020 yılında Merkez Bankasının Dijital Para üreteceğini ifade etmişti.[8] Görüldüğü gibi birçok devlette işlem gören Kripto Para içinde Türkiye’nin girişimi mevcut ve hali hazırda Türkiye’de herhangi bir yasaklamada mevcut değil buda tam olarak devletin kabul etmediği anlamına gelmez.

Sonuç olarak bu gerekçe de yine temellendirilmeyen bir iddia olmaktan öteye gitmiyor.

5-Ani iniş çıkışların “Garar”ın olması; BTC borsasındaki spekülasyonun İslam Hukukunda “Ğarar” terimine denk geldiği bundan dolayı haram olma niteliği taşıdığı ifade edilmektedir. Konuya geçmeden önce Garar’ın ne olduğunu kısa bir şekilde özetleyecek olursak;

“Garar” bir çok hadiste de  haram kabul edilmiştir. Kur’an’da buna dair en temel ayet “Aranızda birbirinizin mallarını haksız yere yemeyin. İnsanların mallarından bir kısmını bile bile günaha girerek yemek için onları hâkimlere (rüşvet olarak) vermeyin.” (Bakara/188) ayetidir.

Ğarar sözlükte “Tehlike, Risk, kişinin bilmeden kendi canını ve malını tehlikeye atması anlamındadır.” Fıkıh literatüründe ise terim olarak en çok benimsenen Serahsi’nin tanımı olup, “Mestûrü’l-akıbe” (sonu bilinmeyen) şeklinde ifade edilmiştir. Ancak Garar’ın mahiyeti hakkında lafzi ihtilaf mevcuttur.[9]

Nitekim İslam Hukuku’nda sonu bilinmeyen herşey garar olarak kabul edilmemiştir “Selem Akdi” ve “İstisna Akdi” uygulamalarında olduğu gibi. Dolaysıyla garar her sonucu bilinmeyen durumlarda mevcut değildir. Dolaysıyla Garar’dan kastın aldanma ve aldatma olmasıdır. Garar’ın ne olduğu örfi olarak belirlenebilir ve değişkenlik arzedebilir. Bundan dolayı fukaha maksadı gözeterek Garar’ın ne olduğunu ifade etmişlerdir.

Yapılan düzenlemelerde asıl olan gaye ve maksattır bu konuda Orhan Çeker; “İslam’ın mali işlemler alanında yaptığı düzenlemelerin, genel itibariyle insanların haksız şekilde sömürülmesine ve taraflardan birinin haksız kazanç sağlamasına engel olma gayesi taşıdığı söylenebilir. Ayrıca tarafların ilişkilerini güzel bir şekilde devam ettirmelerini sağlamak ve nizaya sebebiyet verecek halleri önlemek de bu alanda gözetilen önemli gayelerdendir. Bu sebeple, oluşma ihtimali yüksek problemler ve aldanmalar mümkün olduğunca baştan önlemi alınarak ve sebepleri ortadan kaldırılarak engellenmeye çalışılır.”  Açıklaması konumuzu daha açık hale getirmiştir.[10]

Halihazırda tedavülde olan paraların Garar olmadığı bilinmektedir. Zaten garar olsaydı Alimler TL, DOLAR, ALTIN vb. birimlerin kullanımının haram olduğunu ifade ederlerdi. Örneğin altın alan bir kimseyi düşünelim. Altın alan bir kimse altının piyasa değerinin artıp yada eksileceği yönünde net bir bilgiye sahip değil buna rağmen altın Garar’dan sayılmıyor.

Yukarıdaki grafikte son 10 yılda Altındaki artış ve azalmayı gösteriyor. 5 ocak 2018 yılında altının gramı 159 TL iken 31 Ağustos 2018 de 262 TL şuan 12 Eylül 2020 de 466 TL ki geçen aylarda 500 küsür olmuştu. İki senede ortalama iki katı bir artış gerçekleşti.

Aynı durum Dolar’da da mevcut. Aşağıdaki grafik Dolar’ın 10 yıllık artışı ve azalma oranını göstermektedir. Dolar Ocak 2018 de 3,7 oranındayken 30 Ağustos 2018 yılında 6,8 oranında, sonra tekrar ciddi bir düşüş yaşanıyor. Hali hazırda günümüzde 7,4 oranında.

BTC içinde yine durum bu şekilde, Aşağıdaki grafik BTC’nin son 10 yıllık durumunu göstermektedir.

BTC en yüksek değerini 18 Aralık 2017 de yapmış ve fiyatı 18,7 daha sonra tekrar inişe geçerek Kasım 2018’de 5,5 ler inmiş hali hazırda günümüzde 12 Eylül de 10,3 USD dir.

Yani sonuç olarak Altın ve Dolar gibi yaygın kullanılan para birimleri dahi ciddi anlamda inişler ve çıkışlar yaşanırken ve bu “Garar”dan sayılmazken BTC’nin ki tedavüle yeni girmiş olan bir para ve yeterince yaygınlık kazanmış değil, nerdeyse diğer para birimleriyle ortalama aynı seviyede inişler çıkışlar yaşanıyor ve birine “Garar” deyip diğerini bundan istisna tutmak çok da tutarlı olmasa gerek.

6-Paranın kendisinde değer olmaması; Yapılan itirazlardan birisi ise Kripto Para’nın kendisinde bir değerin olmamasıdır. Ancak örneğin TL üzerinden konuştuğumuz zaman cebimizdeki 100 TL kağıdın kendisinde olan değer, değer değil Merkez Bankasın’da bulunan altına endekslidir. Yani Nakit akışı ile altın fiyatları da doğru orantılıdır. Nakit akışı arttıkça alım gücü artar ve altına olan talep fazlalaşır. Böylece altının fiyatı artar. Çünkü altın miktarı değişmeyecek fakat daha fazla talep olduğu için fiyatı artacaktır. Tam tersi durumlarda da altının fiyatı düşecektir. [11] Bundan dolayı günümüzde Enflasyon oranının altında olan faiz Reel Faiz olmayıp, Nominal faiz olup haram hükmünde değildir. Bu durumda cebimizdeki 100 TL sabit olan bir değer değil Enflasyon oranına göre değişim gösteren bir değere sahiptir.

Sonuç olarak Kripto Para’nın helal yada haram hükmü noktasında kesin derece de hüküm verecek konumda değiliz. Ancak kimi gerekçelere dayanılarak verilen Haram Hükmünün gerek İslam hukuku gerekse Kripto Para’nın mahiyeti ile çelişkili olduğu ortadadır. En iyisini Allah bilir.

 

[1] https://fintechistanbul.org/2020/05/29/isvecli-bankalar-kara-para-aklamaya-karsi-savas-acti/

[2] https://tr.euronews.com/2018/12/19/estonya-da-milyarlarca-euro-degerinde-kara-para-aklama-operasyonu

[3] https://tr.euronews.com/2019/06/06/ab-kara-para-aklayan-bankalari-incelemeye-aldi-alman-ve-fransiz-devler-de-listede

[4] https://www.yeniakit.com.tr/haber/bank-asyada-kara-para-skandali-115147.html

[5] https://www.koinfinans.com/isvicreden-yeni-kripto-ve-blockchain-yasasi/

[6] https://cointral.com/tr/bitcoini-yasal-olarak-kabul-eden-6-ulke/

[7] https://tr.cointelegraph.com/news/bitcoin-pope-faces-up-to-10-years-in-jail-for-running-two-crypto-scams

[8] https://www.ntv.com.tr/ekonomi/turkiyenin-dijital-merkez-bankasi-parasi-icin-ilk-testler-2020de,8XK5Zsb07UCUN7iw39JlLg

[9] TDV(GARAR)

[10] Orhan Çeker,“İslam Hukukunda Akitler” s.69

[11] https://www.paradurumu.com/yatirim/altin-dolar-euro-fiyatlari-neye-gore-ve-nasil-belirlenir-haberi-3848

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir